Of zoals wij het liever noemen: wat is desinformatie en misleiding? Leidt vaccineren tot autisme? Kan Greta Thunberg CO2 zien? Waren er plannen voor een zwembad op het dak van de afgebrande Notre-Dame? Kwam jij dit nieuws al tegen? En voelde je meteen dat het niet klopte? 

Op het internet circuleert vaak foute informatie die op verschillende manieren ontstaat: bijvoorbeeld door mensen die doelbewust valse berichten verspreiden met als doel er zelf beter van te worden. Zo verspreidden recent nog enkele jonge kerels uit Roemenië een eindeloze reeks leugens via Facebook en verdienden zo enorm veel geld aan de advertenties op de websites van waaruit zij die valse maar drukbezochte berichten deelden. Zij werden er niet enkel rijk van, maar hadden ook invloed op de Amerikaanse presidentsverkiezingen doordat ze vaak berichten creëerden die Trump in een goed daglicht stelden. Een van de berichten was bijvoorbeeld dat de paus Trump steunt in zijn campagne. Men noemt dit type fake news-verspreiders ‘trollen’. Helaas zijn er naast deze ´trollen´ ook tal van mensen die dergelijke berichten intuïtief voor ´waar´ aannemen, delen of er zelfs op verder bouwen door er een eigen bericht over schrijven. Op die manier verspreidt de leugen zich verder en verder.

Het internet is een broeihaard van foute informatie, en dat is niet onlogisch. Niemand modereert het internet, zoals dat bijvoorbeeld bij een krant wel gebeurt. Je verdient op het internet meer aan advertenties, dan aan terugkerende lezers. Kwaliteit is met andere woorden niet rendabel, kliks wel. Daardoor telt sensatie: hoe extremer de titel, hoe meer er geklikt wordt.

Daarnaast heeft niet iedereen die misleidende informatie verspreid slechte intenties. Zo maken journalisten ook fouten, werken ze te snel of zijn ze onoplettend. Dat komt mede doordat we nieuws steeds sneller of zelfs ‘live’ willen krijgen, wat de druk op journalisten erg hoog legt. Verder zijn er ook mensen, die een andere mening hebben dan jou en die als een feit voorstellen. Dat is misleidend, maar daarom niet compleet ´nep´. Door bijvoorbeeld bepaalde cijfers in de verf te zetten en andere cijfers te verzwijgen, kan je de perceptie van mensen sturen. 

Helaas zijn er ook mensen die wel de intentie hebben om te misleiden. Zij willen geld of invloed verkrijgen door leugens te verspreiden. Ze doen dit op verschillende manieren: door emotionele taal te gebruiken, door cijfers en onderzoek te gebruiken voor geloofwaardigheid, door beelden uit hun context te halen en/of te bewerken,... Doordat ze hiermee op internet anoniem kunnen experimenteren, kunnen ze ook steeds opnieuw beginnen. 

Misleidende informatie is dan ook een containerbegrip om een heel scala aan (nieuwe) nieuwstypes te omschrijven, die ons intentioneel of onintentioneel de feiten op een misleidende manier voorstellen. Hieronder rekenen we bijvoorbeeld slechte journalistiek, satire en parodie, propaganda en reclame. De misleiding hoeft zoals gezegd intentioneel te zijn: zo kan slechte journalistiek de resultaten van een onderzoek erg vertekend voorstellen, doordat de journalist in kwestie het vakjargon niet machtig is of een academische tekst niet grondig genoeg heeft gelezen. Of een overtuigde klimaatactivist kan vanuit een passie en urgentie, erg emotionele taal gebruiken en het daardoor niet zo nauw nemen met feiten.

Wie zich wil weren tegen misleidende informatie, moet zich goed informeren. Door de digitale infrastructuur van nieuws te doorgronden en kennis op te doen over de mechanismes achter online en gratis nieuwsvoorziening. Het komt er ook op neer dat we moeten leren misleidende taal, cijfers en beelden te herkennen en te benoemen. Hiervoor is het belangrijk dat er een uitgebreider en genuanceerdere taal ontstaat dan alles slechts als ‘fake news’ te benoemen.

LINC vzw wil daarom een begrippenkader aanreiken - gebaseerd op de EAVI van de Europese Unie - waarin we om te beginnen misleidend nieuws in 10 types verdelen. Je leest er elders op deze site alles over.